Kahramanmaraş depreminin etki analizinde ürküten tablo!

130 atom bombası büyüklüğünde bir enerji birikimiyle gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli depremin coğrafi etki alanı, Marmara depreminin yaklaşık 2 katı. Marmara Depremi 2021’de gerçekleşseydi can kaybı 26.451 kişi, mali hasar 51,1 milyar dolar olacaktı. Kahramanmaraş Depremi için can kaybı 72.663, mali hasar 84,1 milyar dolar olarak hesaplandı.

Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) 6 Şubat 2023’te yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından 10 Şubat’ta 2023 Kahramanmaraş Depremi Afet Ön Değerlendirme Durum Raporu’nu yayınladı.

Marmara Depremi ile Kahramanmaraş Depremleri karşılaştırıldı

Uzmanlar tarafından 130 atom bombası büyüklüğünde bir enerji birikimiyle gerçekleştiği bildirilen Kahramanmaraş merkezli depremin coğrafi etki alanı (30.000 km2), Marmara depreminin coğrafi etki alanının (15.000 km2) yaklaşık 2 katı.

Kahramanmaraş deprem bölgesi, Marmara deprem bölgesine göre daha düşük gelir, daha fazla nüfus, daha fazla istihdam ve daha fazla hane içeriyor.

Can kaybı 18 bin 373 kişi, mali hasar 1999 dolar verisiyle 17,1 milyar dolar hesap edilen Marmara Depremi, 2021 yılında gerçekleşseydi can kaybı 26 bin 451 kişi ve 51,1 milyar dolar mali hasar yaratacağı tahmin ediliyor. Marmara Depremi verilerinin kullanıldığı metodoloji ile Kahramanmaraş Depremi için 2021 yılı verileriyle 72 bin 663 can kaybı, 84,1 milyar dolar mali hasar hesaplanıyor. Bir diğer deyişle, TÜRFONFED Raporu’ndaki analize göre, mevcut durumda 200 bine yakın kişinin yaralandığı depremin 72 bin 663 can kaybına neden olacağı tahmin ediliyor.

Afetten Etkilenen 10 İle Ait Demografik ve Ekonomik Veriler

TÜRKONFED’in Raporu’ndan bazı bölümler ile Ekonomist Dr. Haluk R. Tükel tarafından yapılan Marmara ve Kahramanmaraş depremlerinin karşılaştırmalı makroekonomik etki analizi bölümleri şöyle:

Afet bölgesinde yer alan 10 ilin demografik verileri

Afet bölgesi ilan edilen illerde toplamda 13,3 milyon insan yani Türkiye’deki toplam nüfusun yüzde 15,7’si yaşamaktadır. Türkiye geneli nüfus yoğunluğu 110 iken, afet bölgesinde bu oran 151’dir.

Türkiye’deki 25,3 milyon hanenin yüzde 13’ünün yaşadığı afete maruz kalan 10 ildeki binaların; yüzde 52’si 2001 sonrası, yüzde 26,4’ü 1981-2000 arası, yüzde 10’u ise 1980 öncesi inşa edilmiştir. Bina yaşı tasnif edilememiş haneler ise yüzde 12’den müteşekkildir. Özetle 2001 yılı öncesinde inşa edilen binalarda yaşayan hane sayısı en az yüzde 36,5’tur. 2001 yılı öncesi inşa edilen binalarda yaşayan hane halkı oranları sırasıyla; Adana’da yüzde 47,8, Hatay’da yüzde 46,1 ve Malatya’da yüzde 42,1’dir.

Afet bölgesinde yer alan 10 ilin Milli Gelir düzeyleri

Deprem bölgesindeki illerin toplam milli gelirden aldığı pay yüzde 9,3 iken tarım, sanayi ve imalat sektörlerinin payı GSYH paylarının üzerinde yer almaktadır. 10 ilin tarım sektörü ülke milli gelirdeki payı yüzde 14,3 ile önemli bir yere sahipken finans ve sigortacılık sektörünün payı sadece yüzde 4,4’tür. Afet bölgesindeki illerde ülke çapındaki toplam girişimlerin yüzde 11,7’si, gelir vergisi faal mükelleflerinin yüzde 11,1’i, kurumlar vergisi faal mükelleflerinin yüzde 9,2’si ve KDV faal mükellefler yüzde 10,5’i bulunmaktadır.

Deprem afetine maruz kalan iller ülke çapındaki bitkisel üretimin yüzde 20,9’unu, tahıllar ve diğer bitkisel üretiminin yüzde 12’sini üretirken, toplam işlenen tarım alanının yüzde 14,5’ine, büyükbaş hayvanların yüzde 12’sine ve küçükbaş hayvanların 16,3’üne sahiptir.

İlgili 10 il; toplam kredilerde yüzde 9, mevduatlarda yüzde 5,2 ve takipteki kredilerde yüzde 17,6 paya sahiptir. Tekstil ve tekstil ürünleri sektörü kredileri yüzde 40’ı, metal ve işlenmiş maden sektörü kredileri yüzde 18,3’ü, ziraat ve balıkçılık sektörü kredileri yüzde 15,5’i ve toplam tüketici kredilerinin yüzde 10,4’ü deprem bölgesindeki illerde dağılım göstermektedir.

İllerin Milli Gelir’den aldığı paylar

Afet bölgesinde yer alan 10 ilin ihracat rakamları

Afet bölgesinde yer alan iller toplam ihracatın yüzde 8,7’sini gerçekleştirmektedir. 2022 yılında 19,76 milyar dolarlık bu ihracatın, 10,52 milyar dolar ile yarısından fazlası Gaziantep’ten gerçekleşirken, Hatay 3,56, Adana 3 ve Kahramanmaraş 1,46 milyar dolar ihracat yapmıştır. Hububat, bakliyat, yağlı tohum ve mamulleri, çelik, tarım ürünleri, tekstil ve hammaddeleri, hazır giyim ürünleri öncü ihracat kalemleridir.

İşletme Kanuni Merkezinin Bulunduğu İllere Göre İhracat

Makroekonomik Etki Analizi

1999 Marmara ve 2023 Kahramanmaraş depremlerinin gerçekleştiği dönemdeki verilere 2021 dolar verisiyle bakarsak, farklılıkları ve benzerlikleri vurgulama, toplam can kaybı ve mali hasar açısından bir karşılaştırma yapma imkânımız olacaktır.

1999 - 2023 Deprem Hasar İstatistikleri

Sonuç olarak;

• Marmara Depreminde can kaybı 18.373 kişi, mali hasar 1999 dolar verisiyle 17,1 milyar dolar hesap ediliyor. Marmara Depremi, 2021 yılında gerçekleşseydi, can kaybı 26.451 kişi ve 51,1 milyar dolar mali hasar yaratacağı tahmin edilmiştir.

• Marmara Depremi verilerinin kullanıldığı metodoloji ile Kahramanmaraş Depremi’ni 2021 yılı dolar verileriyle sınarsak 72.663 can kaybı, 84,1 milyar dolar mali hasar hesaplanmaktadır.

• Şu aşamada elimizde bulunan verilere göre 193 bin 399 kişi yaralanırken 72 bin 663 kişinin can kaybına uğrayacağı tahmin edilmiştir.

• Diğer yandan 2023 Kahramanmaraş Depremi’nin 70,75 milyar doları konut zararı, 10,4 milyar doları milli gelir kaybı ve 2,91 milyar doları işgünü kaybı olmak üzere toplamda 84,06 milyar dolar hasara neden olması beklenmektedir.

• İllerin milli gelire katkılarındaki azalmaya paralel olarak afete maruz kalan 10 ilin ihracatının, ihracatı göğüsleyen liman altyapısının bozulmasının da etkisiyle, 15 milyar dolar düzeyinin altına düşebileceği tahmin edilebilir.

• Depremin doğal bir sonucu olarak büyük bir göç dalgasının Adana’dan, İstanbul’a kadar geniş coğrafyaya doğru gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Şu an için herhangi bir veri veya resmî açıklama mevcut olmasa da önümüzdeki süreçte illerin demografik yapısının değişmiş olacağına dair uzman görüşleri geliyor. (TÜRKONFED afet kaynaklı yurtiçi göçün sosyo-ekonomik etkilerini çalışmaya başladığı araştırma raporunda sunacaktır.)

• 2023 yılı bütçe açığı 659,6 milyar TL olarak hedefleniyordu. Bloomberg ekonomi bölümü depreme ilişkin kamu harcamalarının GSYH’nin yüzde 5,5'ine eşdeğer olabileceğini tahmin etmektedir. Mevcut şartlar altında bütçe açığının en azından 1 trilyon TL’nin üzerine çıkması beklenebilir. 2023’te nominal milli gelirin 18 trilyon TL’yi aşması beklendiğini düşündüğümüzde bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 5,4’ün üzerinde gerçekleşmesi oldukça mümkündür.

Hasar Hesaplamasında Temel Varsayımlar

• Kahramanmaraş Depreminin büyüklüğü Marmara Depremine (Mw 7.4) benzer ölçekte ama daha yüksek ve çok şiddetli olan moment büyüklüğü sırasıyla 7.7 ve 7.5 olan iki büyük deprem gerçekleşti.

• Kahramanmaraş Depreminin coğrafi etki alanı (30.000 km2), Marmara Depreminin coğrafi etki alanının (15.000 km2) yaklaşık 2 mislidir.

• Kahramanmaraş Deprem bölgesi, Marmara deprem bölgesine göre daha düşük gelir, daha fazla nüfus, daha fazla istihdam ve daha fazla hane içermektedir.

• Katma değer ve işgünü kaybı, bölge GSYH ve istihdamının 2 aylık gelirine denk kabul edilmiştir.

• Konut zararı, 2021 dolar verisiyle Marmara Depremi “hasarlı konut/hanehalkı sayısı” oranını kullanıp 2.04 katsayısıyla çarparak hesaplanmıştır. 1999 konut fiyatı 323 $/m2, 2021 konut fiyatı 700 $/m2 olarak ve hane başına 100 m2 konut olarak hesaplar yapılmıştır.

• Çalışılan işgünü kaybının, bölge nüfusundan hareketle, işgücü ve istihdam oranı kullanılarak hesap edilen istihdamın 2 ay asgari ücret toplamı kadar olacağı varsayılmaktadır. Aylık asgari ücreti, 1999 yılında 153 $, 2021 yılında 329 $ alınmaktadır.