- ERZİNCAN SOVYET CUMHURİYETİ 1916- 1921
- KARS CUMHURİYETİ (17 OCAK 1918 -12.NİSAN 1918)
- IGDIR MİLLİ CUMHURİYETİ ( 4 NİSAN 1917-12 Kasım 1920
KARS CUMHURİYETİ (17 OCAK 1918 -12.NİSAN 1918)
(Osmanlı Türkçesi: Cenub-ı Garbi Kafkas Hükûmet-i Muvakkate-i MilliyesiCenub-ı Garbi Kafkas Hükûmet-i Cumhuriyesi),
17-18 OCAK 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi'nin sonucunda kurulan ve 12 Nisan'da İngilizlerin Kars'ı işgal etmeleriyle son bulan geçici hükûmet. Elviye-i Selâse'nin tamamını kapsamakta birlikte (ELVİYE-İ SELÂSE, Osmanlı döneminde BATUM, KARS VE ARDAHAN livalarının (sancak) ortak adıydı. “Üç Liva” (elviye livanın çoğuludur) anlamına gelir. Bu tabirin, özellikle 1878'den itibaren kullanıldığı söylenebilir.ELVİYE-İ SELÂSE Osmanlı döneminde: Kars, Ardahan ve Batum sancaklarından oluşan bölgeye verilen isimdir.
Bu bölge 1877–1878 Türk-Rus Savaşı sonrası savaş tazminatı olarak Osmanlı yönetiminden çıkarak 40 yıl boyunca Rus işgali altında kalmıştır. Bu bölge 3 Mart 1918 tarihinde Türkiye ve Sovyet Rusya arasında yapılan BREST-LİTOVSK ANTLAŞMASI ile tekrar anavatana katılacaktır. Elviye-i Selase Milli Mücadele yıllarında çizilen Misak-ı Milli sınırları içerisinde görülmektedir. Ancak Sovyet-Rusya özellikle Batum’u ilk fırsatta yeniden elde etmek isteyecektir. Batum TBMM Hükümeti ve Sovyet Rusya arasındaki barış görüşmelerinde önemli bir yer tutmuştur. 16 MART 1921 MOSKOVA ANTLAŞMASIYLA Kars, Ardahan Türkiye’de bırakılmak üzere Batum Sovyet-Rusya bırakılmak durumunda kalınmıştır. Bu çalışmada Milli Mücadele yıllarında Elviye-i Selase’nin durumu ve Batum’un elden çıkışı incelenmiştir.
KARS (HÜKÛMET MERKEZİ),
Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahçıvan, Culfa Ve Ordubadgibi yerleri kapsamaktaydı. Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti veya Kars Cumhuriyetiadlarıyla da bilinir.İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Somerset Arthur Gough-Calthorpe tarafından kaldırılmıştır.
KURULUŞU: 9 EKİM 1918'DE AHISKA HÜKÛMET-İ MUVAKKATASI,
3 KASIM'DA ARAS TÜRK HÜKÛMETİ,
5 KASIM'DA KARS İSLAM ŞURASI KURULMUŞTUR.
15 Kasım'da BİRİNCİ KARS KONGRESİ düzenlenmiş ve sekiz kişilik Muvakkat Heyeti seçilmiştir. 30 Kasım'da İKİNCİ KARS KONGRESİ (Kars İslam Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Millî Şura Hükûmeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska'daki hükûmetlerini birer şubesi sayarak MİLLÎ ŞURA HÜKÛMETİNE katılmıştır. I. DÜNYA SAVAŞI sonunda 30 EKİM 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti ordusu birliklerinin Güney Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür. Osmanlı Devleti bu hükme uyarak 4 ARALIK 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır. Bu kararın nedeni halkın bölgede bir hükümet kurmasına zaman vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile ELVİYE-İ SELASE denen Kars, Batum ve Ardahan, şehirleri Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir.
Bunun üzerine 29 EKİM 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde AHISKA HÜKÜMET-İ MUVAKKATASI (AHISKA GEÇİCİ HÜKÛMETİ), 3 Kasım 1918 tarihinde EMİR BEY EKBERZÂDE başkanlığında, merkezi IĞDIR olmak üzere ARAS TÜRK HÜKÛMETİ ve 5 Kasım 1918'de Kepenekçi Emin Ağa (EMİN AĞA BORÇALI) ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere KARS İSLÂM ŞÛRASI KURULMUŞTUR.
30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükûmet KARS MİLLÎ İSLÂM ŞÛRASI MERKEZ-İ UMUMİSİ adı altında birleşmiştir.
Başkanlığına CİHANGİRZADE İBRAHİM BEY seçilmiştir. 60 yöresel temsilcinin katıldığı bu kongre ile seçilmiştir. KARS, OLTU, KAĞIZMAN, IGDIR, SARIKAMIŞ, ARDAHANİle Türklerin veya Müslümanların yaşadığı AHILKELEK, AHISKA Ve BATUMGibi şehirlerde yaşayan halk örgütlenmiştir. 17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde DR. ESAT OKTAY BEY başkanlığında Kars'ta toplanan kongreye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Millî İslam Şûrası'nın adı CENÛB-İ GARBÎ KAFKAS HÜKÛMET-İ MUVAKKATA-İ MİLLİYESİ (GÜNEYBATI KAFKASYA MİLLİ GEÇİCİ HÜKÛMETİ) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine CİHANGİRZADE İBRAHİM BEY seçilmiştir. Bu geçici hükûmet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur 25 Mart 1919 tarihinde bu meclis CENÛB-İ GARBÎ KAFKAS HÜKÜMET-İ CUMHURİYESİ adını almıştır. Hükümet Kars'ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı sınırları içinde kalmıştır.
Yıkılışı: Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükûmetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 19 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükûmetin varlığına son verdiler. Hükûmetin 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler. İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında Kâzım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.
Devam edecek...