“Tarih 29 Ekim 1923, saat 20.30’du
23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılışı ile Milli Egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurulmuştu. Ancak Kurtuluş Savaşı devam ederken, milli birlik ve beraberliğin bozulmaması için rejimin adı konulmamıştı. Saltanatın kaldırılmasının ve Lozan Antlaşması'nın ardından TBMM'de en çok tartışılan konulardan biri, yeni devletin niteliği sorunuydu. Hükümetinin dayandığı prensipler demokratikti ama bir taraftan da adı "Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti TBMM” idi.
İlk önce bu yeni devlete bir başkent gerekti. Türk bağımsızlık hareketinin sembolü haline gelen Ankara’nın yeni devletin başkenti olması için İsmet Paşa ve 14 milletvekili, 9 EKİM 1923 TARİHİNDE Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne kanun teklifinde bulundular. Kanun teklifinin gerekçesinde özetle şöyle denilmekteydi: “… Antlaşma ile Boğazlar için kabul edilen hükümler, Yeni Türkiye’nin esas varlığını, ülkenin güç kaynaklarının gelişmesini, Anadolu’nun merkezinde kurmak lüzumunu göstermektedir. Ülkenin güvenliği Ankara’nın coğrafi ve stratejik durumu bunu gerektirmektedir.” ANKARA 13 EKİM 1923’de Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı ile Türkiye’nin başkenti olarak kabul edildi. 20 Nisan 1924’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce benimsenen Anayasa’nın 2. maddesinde Türkiye devletinin başkentinin Ankara olduğu belirtildi.
Mustafa Kemal Paşa`nın tavsiyesi ile 27 Ekim 1923'te Ali Fethi (Okyar) Bey başkanlığındaki hükümetin istifası ve Cumhuriyet Halk Fırkası grubunun yeni hükümet listesi üstünde anlaşmaya varamaması üzerine, Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim gecesi arkadaşlarını toplayarak sorunun gerçek çözümüyle ilgili düşüncesini açıkladı ve İsmet İnönü'yle o gece, devletin niteliğinin Cumhuriyet olduğunu öngören bir yasa tasarısı hazırladılar.
TARİH 29 Ekim 1923 Pazartesi’ydi. Akşam saat 18’00’de toplanan TBMM’nde ki görüşmelerde Cumhuriyet’in ilanı tartışıldı. Söz alandan tarihçi Abdurrahman Şeref Bey, “HAKİMİYET KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR” dedikten sonra, “kime sorarsanız sorunuz bu cumhuriyettir; doğan çocuğun adıdır.” dedi. Saat 20.30’da MECLİS REİSİ MÜŞİR (MAREŞAL) GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA ve arkadaşlarının verdiği önerge kabul edilerek Anayasa’nın 1. Maddesi sonuna “Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyettir.” Cümlesi eklenerek değiştirildi. Mehmet Emin (Yurdakul) Bey, söz aldı. “ Bu hükümetin temellerinin arzın temelleri kadar sağlam olmasını isterim. Cumhuriyetin ruhu önünde tazimen(yüceltmek için) ayağa kalkarak üç kere “Yaşasın Cumhuriyet” diyerek hükümetimizi kutlamalarını muhterem arkadaşlardan temenni eylerim” dedi. Milletvekilleri ayakta üç kere “Yaşasın Cumhuriyet” dediler.
15 dakika sonra oturum katılan 158 üyenin oylarıyla 158 üyenin oylarıyla “Reisicumhur” seçilen Mustafa Kemal, kısa teşekkür konuşmasını, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” diyerek noktaladı. 29–30 Ekim gecesi 101 pare top atılarak Cumhuriyet’in ilanı duyuruldu. O akşam Fatih Belediyesi’nde bir şölende olan İstanbul Kumandanı Şükrü Naili Paşa’ya Ankara’dan gelen resmi bildiride “TBMM Cumhuriyet’in ilanına karar verdi. Bunun 101 pare top atışlarıyla ilan ediniz” yazılıydı.
29 Ekim 1924’te, Cumhuriyet’in birinci yıl dönümünde kentlerde “tezahürat” yapıldı. 29 Ekim gününün ulusal bayram kabul edilmesine ilişkin yasa ise 19 Nisan 1925’te kabul edildi. Ve yurt genelinde ilk Cumhuriyet Bayramı 29 TEŞRİNİEVVEL 1341 (29 EKİM 1925) GÜNÜ KUTLANDI.
Atatürk, vecizesinde dediği gibi:
“TÜRK MİLLETİNİN KARAKTER VE ADETLERİNE EN UYGUN OLAN İDARE, CUMHURİYET İDARESİDİR.”
Bu vesileyle başta Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, İstiklal Harbimizin tüm kahramanlarını rahmetle ve şükranla anıyoruz