Haberin Tanımları
Ne denli ilginçtir ki; haberin tanımı, açık ve kesin bir şekilde, ifade edilememektedir.
Yani, haberin tanımı, tek bir biçimde, ifade edilememektedir.
Neden?
Bunun nedeni; haberin görevinin çeşitliliğindendir.
Ayriyeten, haberin etkisinin yoğunluğundandır.
Haberin Unsurları
Açık, kesin ve tek bir biçimde, tek bir üslûp içerisinde, ifade edilemese de haberin farklı tanımlamalarında, sıkça kullanılan ve tekrarlanan birtakım unsurlar vardır.
Bu Unsurlar Nedir?
Haberin tanımlamalarında, sıkça kullanılan ve tekrarlanan unsurlar:
*Gerçeklik
*Yenilik
*İlginçlik
*Önemlilik
Keza, tüm bunlar yani tüm bu unsurlar, ilginçtir.
İlgi çekicidir.
Gerçeklik (Doğruluk)
Nitelikli Temel İlke
Gerçeklik (Doğruluk), haberin olmazsa olmaz nitelikli temel ilkesidir.
Birleştirici Toplumsal Görev
Üstlendiği insanları, birleştirici toplumsal göreviyle de haber, gerçek ve doğru olmalıdır.
Gerçek ve Doğru Bilgiye Dayanış
Böylelikle, haberin gerçek ve doğru bilgiye dayanmasının önemi de ortaya çıkmış olur.
Haber, Kamuoyuna Nasıl Yansıtılmalıdır?
Haberin kamuoyuna gerçek ve doğru bir biçimde yansıtılması gerekir.
Haberin Toplumsal Görevi
Ki; bu nedenle, haber, toplumsal bir göreve sahiptir.
Haber, Neye Dayanmalıdır?
Dahası, bu özelliğinden dolayı, haber, gerçek ve doğru bilgiye dayanmalıdır.
Bir başka ifadeyle, eylem veya söylem olarak, haber, gerçeklere ve doğru verilere dayandırılmalıdır.
Haber, Nasıl Yazılmalıdır?
Haber, tarafsız bir bakış açısıyla yazılmalıdır.
Yazılmasının ve kamuoyuna yansıtılmasının önemini de böylelikle ortaya koymaktadır.
Olayları ve Oluşumları Görme Biçimi, Neyin Karışımıdır?
Kişinin olayları, oluşumları görme biçimi, gerçekleşenle, bulmayı umduğunun, görmek istediğinin bir karışımıdır.
Buna ilaveten ve istinaden, kişi, özlemini duyduğu şeyin doğru olduğu eğilimini taşımaktadır.
Gerçek Olan Nedir?
Yine de bu öznel etkenler, bir yana bırakılırsa, gerçek olan olaydır. Veya o olayı oluşturan nedenlerdir.
En önemlisi de habercinin hangi ölçülerde anlatımını veya yeniden kurgulamasını, o gerçekler üzerine konumlandıracağıdır.
Gerçeklik (Doğruluk), Nasıl Oluşmaktadır?
Gerçeklik (Doğruluk), birkaç basit uygulama sonucunda, oluşmaktadır.
Ortaya çıkmaktadır.
Asıl önemli gerçeklerin zarar görmesine yol açacak biçimde, önemsiz, olayla ilgisiz bilgileri içeren hiçbir anlatım, doğru olamaz.
Öyleyse, doğruluk, olayla, anlatım arasında, bağlantı gerektirir.
Aynı şekilde, içinden önemli ve etkinliği olan gerçeklerin çıkarıldığı hiçbir anlatım, doğru değildir.
Ki; bu durumda, doğruluk, bütünlük istemektedir.
Okuyucuyu bilerek veya bilmeyerek, yanlış yönlendiren ya da aldatan hiçbir anlatım, doğru olamaz.
Okuyucuya Karşı, Dürüst Oluş
Bu durumda, doğruluk, okuyucuya karşı, dürüst olmayı, gerekli kılmaktadır.
Kurnazca Saklanış
Muhabirlerin kendi önyargılarını, “ileri sürdü,” “iddia etti,” “reddedildi” ve duygularını, “olağanüstü” gibi sözcükler ardına kurnazca saklayarak, ortaya koydukları anlatımlar, doğru değildir.
Basit ve Açık Anlatım
Öyleyse, doğruluk, gösterişten ve abartıdan çok, basit ve açık bir anlatımı, zorunlu kılmaktadır.
Basın Meslek İlkeleri 6. Maddesi
Basın Meslek İlkeleri’nin Altıncı Maddesi’nde, bu konu, şu cümleyle, tümüyle, ifade edilmiştir ve özetlenmiştir:
“Soruşturulması, gazetecilik olanakları içinde bulunan haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğuna emin olunmaksızın yayınlanamaz.”
Yenilik (Güncellik)
Haberleri, genelde, üçe, üç türe ayırmak, mümkündür.
Nedir Bunlar?
Eylem Haberleri, Söylem Haberleri ve Eylem – Söylem Haberleri
Eylem Haberleri
Eylem Haberleri’nin içlerinde, daha çok eylem, çok az söylem bulunur.
Örneğin; trafik kazası haberi, cinayet haberi
Söylem Haberleri
Söylem Haberleri’nin içlerinde, daha çok söylem, çok az eylem bulunur.
Örneğin; basın toplantıları, bilimsel toplantılar, konferanslar
Eylem – Söylem Haberleri
Eylem – Söylem Haberleri’nin içlerinde, hemen hemen eşit ölçülerde, eylem ve söylem yer alır.
Örneğin; tören haberleri
Bu bağlamda, haberin yeni ya da güncel olması, iki biçimde görülür. Gözlemlenir.
Ya eylem ya da söylem, yeni gerçekleşmiştir.
Öyle ki; bu tür haberler, genelde, rutin veya spontane haberlerdir.
Ya da bunlar, eski olsalar bile, yeni fark edilmiştir ve yeni ortaya çıkarılmıştır.
Bir başka ifadeyle, unutulmuş, ihmal edilmiş bir bilgi, günışığına çıkartılmıştır.
Ona ayrıca, yenilik kazandırılmıştır.
İlginçlik (İlgi Uyandırma)
İlginçlikten Kasıt Nedir?
İlginçlikten kasıt; sıradanlıktan kurtulmadır.
Olağandışı eylemler veya söylemler arayışıdır.
İnsanın yaşam alanını, temel bilgi ve görüşlerini değiştirmeye yönelik, olağan kabul edilenden farklı her şey, ilginç sayılabilir.
İlgi çekmek, kişisel veya toplumsal gereksinimlere cevap vermektir.
Günümüzde, insanların ilgisi, çeşitli alanlarda yoğunlaşmaktadır.
Ne Gibi?
*Uyumsuzluk
*Olumsuzluk
*Çelişki
*Alışılmadık Çıkış
*Heyecan
*Gerilim
*Drama
*Çatışma
*Gelişme
*Sempati
*Macera
*Bilim Dünyası
*Hayvanlar Dünyası
İlgi Alanlarının Genişlemesi
Bu, bir gerçektir ki; gelişen teknolojiyle birlikte, insanların ilgi alanları, daha da çok genişlemiştir.
İlginçliğin Belleklere Yerleşmiş Tanımı
Haber Dili’nde, ilginçliğin belleklere yerleşmiş bir tanımı vardır:
“Köpek, insanı ısırırsa, haber değildir. İnsan, köpeği ısırırsa, haberdir.” (1880)
Öyle ki; Haber Dili’nde, ilginçliğe ilişkin bu, en belirgin tanım, gazeteci John Bogart’a aittir.
Gazetecilik, Öykücülük Müdür?
Evet, gazetecilik, bir amacı olan öykücülüktür.
Öyle ki; insanlara dünyayı anlayabilmeleri için gerekli bilgileri sunmak, gazeteciliğin bir amacıdır.
Önemli Olan Nedir?
Eğer bir olay, toplumsal, siyasal, ekonomik veya kültürel yaşamı doğrudan etkiliyorsa ve bu alanlarda, herhangi bir değişmeye ve gelişmeye yol açıyor ise, önemlidir.
Ciddi Haberler (Hard News)
Velhâsıl, bu tür haberler, genelde, “Ciddi Haberler” (Hard News) olarak nitelendirilir. İsimlendirilir.
İnsanlar, Neye Odaklanırlar
İnsanlar, genellikle, kendilerini birinci derece ilgilendirdiğini düşündükleri sorunlara odaklanırlar.
Önemlilik
Önemlilik, şu örnekle, açıklanabilir:
“Bir ülkede, devülasyon yapılması, ilginç değildir. İlginç olmaktan öte, önemlidir.”
Devlet, parlamento ve hükümet işlerine ilişkin haberlerle, bireylerin uymak zorunda oldukları kamu erkinin kararları ve emirleri de önemlidir.
Önem arz etmektedir.
Nedir Bunlar?
Yeni yasalar, kararnameler ve yasaklar
Önemli Sayılma Şansı
Tanınmış veya ünlü kişilerle ve kuruluşlar ile ilgili haberlerin de önemli sayılma gibi bir şansları vardır.
Ki; bu, onlara tanınan bir ayrıcalıktır.
Haberin Sınıflandırılması
Farklı alanlara ilişkin haberler, genel bir sınıflandırmaya tabi tutulabilir: Toplum, Siyaset, Ekonomi, Hukuk, Kültür ve Sanat, Sosyal Olaylar, Din, Eğitim ve Bilim, Turizm, Sansasyon
*Toplum: Yerel, Ulusal ve Uluslararası Konularda Haberler, Güncel Olaylar, Yenilikler
*Siyaset: Yerel, Ulusal ve Uluslararası Siyasî Gelişmelere İlişkin Haberler
*Ekonomi: Yerel, Ulusal ve Uluslar arası Ekonomik Gelişmelerle İlgili Haberler
*Hukuk: Yasa Yorumları, Mahkeme Kararları ve Hukuk Sistemi
*Kültür ve Sanat: Edebiyat, Tarih, Sinema, Tiyatro, Müzik Konularında Haberler, Eleştiriler ve Yorumlar
*Sosyal Olaylar: Yoksullara Yardım, Burs İmkânları ve Kermes Gibi Toplumsal Konular
*Din: Dini Konularda Haberler ve Yazılar, Teoloji
*Eğitim ve Bilim: Eğitim Sistemi, Eğitimdeki Gelişmeler, Bilimsel Araştırmalar ve Gelişmeler
*Turizm: Turizm Alanıyla İlgili Haberler
*Sansasyon: Ünlü Kişilerle İlgili Sansasyonel Haberler, Kazalar, Felaketler, Doğal Afetler, Suça Yönelik Olaylar, Polis – Adliye Haberleri
ÖZET
özetleyerek ifade etmek gerekirse, işlevinin çeşitliliği ve etkisinin yoğunluğu nedeniyle, haberin tanımı, açık, kesin ve tek bir biçimde, ifade edilemese de haberin tanımlamalarında, gerçeklik, yenilik, ilginçlik ve önemlilik gibi, sıkça kullanılan ve tekrarlanan birtakım ilginç unsurlar vardır. Üstlendiği insanları, birleştirici toplumsal göreviyle, haber, gerçeklere ve doğru verilere dayandırılmalıdır ve kamuoyuna gerçek ve doğru bir biçimde yansıtılmalıdır. Eylem, Söylem ve Eylem – Söylem Haberleri olmak üzere, üçe ayrılabilen haberin yeni veya güncel olması, iki şekilde görülebilir. Gözlemlenebilir. İlginçlikten kastedilen sıradanlıktan kurtularak, olağandışı eylemler, söylemler arayışıdır. İlgi çekmek, kişisel veya toplumsal gereksinimlere cevap vermek olup, insanların ilgisi; Uyumsuzluk, Olumsuzluk, Çelişki, Alışılmadık Çıkış, Heyecan, Gerilim, Drama, Çatışma, Gelişme, Sempati, Macera, Bilim ve Hayvanlar Dünyası gibi çeşitli alanlarda yoğunlaşmaktadır. 1880 yılında, gazeteci John Bogart, ilginçliği, şu şekilde tanımlamıştır: “Köpek, insanı ısırırsa, haber değildir. Ne var ki; insan, köpeği ısırırsa, haberdir.” Önemlilikle ilgili ise, şu söylenebilir: Tanınmış veyahut ünlü kişilere, kuruluşlara ilişkin haberler, önemli sayılabilirler. Zahir, onların böylesine bir şansları, ayrıcalıkları vardır. Dahası, haberler, Toplum, Siyaset, Ekonomi, Hukuk, Kültür ve Sanat, Sosyal Olaylar, Din, Eğitim ve Bilim, Turizm, Sansasyon gibi farklı alanlar altında sınıflandırılabilir.