“Vаtаnı terk etmek kadar üzücü bir şey yoktur.” -John Jewel
Şu ilginç tarihimizde, “Mübadele” denilen bir olay var ki, genç Türkiye Cumhuriyet’imizin sosyolojik hayatını derinden etkilemiştir. Üzerinden aşağı yukarı 90 yıl aşkın süre geçmesine rağmen izlerine rastlamak mümkün oluyor. Türk – Yunan hükümetleri arasında geçen ve üzerinde birçok kitaplar yazılan bu önemli konu hakkında, bende kısa ve ilginç notlar düşmek istedim.
Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi veya Değişimi,
1923 yılında Lozan Barış Antlaşması'na ek protokol uyarınca Türkiye ve Yunanistan'ın kendi ülkelerinin yurttaşlarını din esası üzerine zorunlu göçe tabi tutmasına verilen adtır. Göçe tabi tutulan kişilere ise “mübadil” denir. Mübadele ile 1.200.000 Ortodoks Hıristiyan Rum Anadolu'dan Yunanistan'a, 500.000 Müslüman Türk de Yunanistan'dan Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmıştır. Mübadele kapsamına giren kişiler ile mübadele kapsamına girmeyen kişiler arasındaki ayrımın ana kıstası ırk ya da dil değil din olduğu için Rum denilenlerin arasında, Türkçeden başka dil bilmeyen ve konuşmayan Türk Ortodoks Hıristiyan Gagavuzlar ile Karamanlı Ortodokslar, Yunanistan'dan gelen Müslümanların arasında da Türklerin yanında Drama, Kavala, Karacaova ve Kesriye'den gelen Bulgarca ve Makedonca konuşan Pomaklar, Romence konuşan Ulahlar, Rumca (Yunanca) konuşan Patriyotlar ve kendi dilleriyle konuşan Arnavutlar da bulunmuşlardır. Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye'de sadece İstanbul kenti ile Gökçeada ve Bozcaada'da oturan Rumlar, Yunanistan'da ise sadece Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutulmuşlardır
Mübadelede Drama, Girit, Kavala, Selanik, Vodina ve Yanya'dan Türkiye'ye gelen nüfus Doğu Trakya ve Batı Anadolu'da Rum azınlığın ayrılışı ile boşalan yerlere iskan edilmişlerdir. Mübadillerin yoğun olarak iskan edildikleri şehirler Adana, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, İzmir, Kırklareli, Kocaeli, Manisa, Mersin, Samsun ve Tekirdağ idi.
Değişimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yıllarında gerçekleşmiş, ancak geriye kalan az sayıda olayda 1930 İnönü-Venizelos sözleşmesine dek zorunlu göç uygulamasına devam edilmiştir. Zorunlu göç gerek Türk, gerek Yunan ekonomisinde yaklaşık 20 yıl süren ağır bir krize yol açmıştır.
1923 -1930 yılları arasında yapılan mübadele sırasında Türkiye’ye gelenlerin sayısı 400 bin kadardı. Gidenler ise 1,5 milyona yakın… Giden Rumların %80’i Anadolu’dan,%20’de Trakya’dandı. Gelenlerin 160 bini, Trakya’dan gidenlerin boşalttığı topraklara yerleştirildi. Mübadele İmar İskan Vekaleti kurularak göçmenlere 1923- 1924 yılları arasında 7 milyon dönümü aşkın toprak dağıtıldı. Büyük nüfus hareketliliği şehirleri ve imalat sanayini de etkiledi. Örneğin İstanbul ve İzmir’in nüfusu %40 azalmış, Rumların etkin olduğu imalat sanayide gerilemişti.
Türkiye’ye gelenler kısa sürede uyum sağlarken ya da eski kimliklerinden vazgeçerken, Yunanistan’a gidenler Anadoluluklarını uzun yıllar yaşattılar. Türkçeyi ana dilleri olarak kuşaktan kuşağa aktardılar. Dernekler, vakıflar kurdular. Köylerine, mahallelerine Anadolu’da yaşadıkları yerlerin adını verdiler. İşte bunlardan bir kaçı:
Yunanistan’da ki Anadolu
Atina Mahalleleri
Nea Zymirne (İzmir)
Nea İona (İyonya)
Nea Filadelfiya(Alaşehir)
Nea Halkidona(Kadıköy)
Kaiserane (Kayseri)
Argiropoli( Gümüşhane)
Sourmena(Sürmene)
Agios Stephanos(Yeşilköy)
Pire Mahalleleri
Nea İkonia (Konya)
Nikaea(İznik)
Selanik Mahalleleri
Nea kordelio (Yeni Kordonboyu)
Nea Mainemene (Menemen)
Aretsou (Darıca)
Nea Magnessia (Manisa)
Kserokrene(Kuruçeşme)
Eftalofos (Yeditepe)
Köy – Kasaba Adları
Batı Makedonya’da
Mersina (Mersin)
Nea Trapezunda (Trabzon)
Nea Sparte(Isparta)
Oine (Ünye)
Nea Nikopole(Şebinkarahisar)
Selanik’te
Nea Maditos (Eceabat)
Halkedona (Kadıköy)
Nea Sevastia (Sivas)
Nea Malgara (Malkara)
Nea Raidestos(Tekirdağ)
Halkidikya’da
Nea Tenedos (Bozcaada)
Nea Moudania ( Mudanya)
Nea Phokaia (Foça)
Neos Marmaras
Nea Karvali (Gelveri)
Doğu Makedonya’da
Mavrothalassa (Karadeniz)
Neos Skopos ( Yeni Üsküp)
Anatole
Nea Amisos (Samsun)
Sevastiana (Sivas)
Güney Yunanistan’da
Nea Kios (Gemlik)
Nea Halikarnassos (Bodrum)
Nea Synassos (Sinasos)
Nea Prokopi (Ürgüp)
Nea Artaki (Erdek)
Nea Lampsakos(Lapseki)
Pandeihi (Pendik)
Nikaea (İznik)
Nea Kesaria (Kayseri)
Achladi (Ahlat)
Sonuç olarak Osmanlıyı parçalayan sömürgeci emperyalist güçler özellikle Avrupa devletleri, Türkiye’nin ve Yunanistan’ın bir araya gelmemesi için kan davaları güttürerek, bu iki halkı bir birine kırdırdılar. Yüz binlerce yuvalar yıkıldı, aileler dağıldı, hayatlar karardı.
Günümüzde de üzerimizde oynanan oyunlar bitmedi, dikkatli olalım bunun için tarih bilgimizi güçlendirelim ki, bu tuzaklara düşmemiz zor olsun.
“Ana gibi yar, vatan gibi diyar olmaz. “
Adnan GÜLLÜ
Tarih Araştırmacısı
Faydalanılan Kaynaklar
Atlas Tarih Dergisi
Türkiye ile Yunanistan arasında mübadele meselesi (1923-1930),
İbrahim Erdal, 2006, Ankara Üniversitesi (Sosyal Bilimler Enstitüsü),