Yıl 1915 Maraş harbinin son günü (11 Şubat 1920)şehit olan
ELBİSTANLI Dr Mustafa( Köker) ve çocukları
Dr. Mustafa Efendi: Elbistanlı Kökerler ailesine mensup Müftülüzâde Hacı Ali Efendi"nin oğludur. 1882 yılında doğdu. İlk ve orta tahsilini Maraş’ta yaptı. 1908’de İstanbul’da Tıbbiye-i Şahane Okulunu bitirerek doktor oldu. Maraş’ta serbest doktorluk yaptı. Daha sonra Elbistan Belediye Tabipliğine tayin oldu. 1. Dünya Savaşı’n başlamasıyla ile silahaltına alınarak Şam’da Cemal Paşa’nın Maiyet Subaylığı görevlerini yürüttü. Savaş bittikten sonra Maraş’a döndü.
Not: (Kesin olmamak birlikte Şam’da Mustafa Kemal Paşa ile bir arada görüşme imkanları olan üç Elbistanlı Doktor Mustafa Bey, Sulh Hakimi Alirıza Bekişoğlu, Mustantik (Sorgu Hâkimi) Alihafızoğlu Mehmet Pehlivan, Maraş Harbi başmadan önce Elbistan da bir araya geldiler. Heyet-i Temsiliye Başkanı olan Mustafa Kemal Paşa’ın talimatıyla da Elbistan Müdafa-ı Hukuk Cemiyeti kuruldu. Amaç bu yakın dostları sayesinde Maraş Harbini Elbistan üzerinden yürütmekti idiler ve de başardılar.)
Maraş’ın İngilizler tarafından işgali üzerine vatanı kurtarmak için faaliyetlerine başladı. Maraş’ın Fransızlar tarafından işgal edileceğinin haber alınması üzerine Maraş Ulu Cami’de bir miting düzenlendi. Teşkilatı kurmak ve Sivas Kongresi ile irtibat sağlamak için kardeşi Eczacı Lütfi ve bazı Maraşlılar ile birlikte Elbistan’a gitti. Elbistan’da Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’in kuruluşuna öncülük etti. Göksun, Pazarcık, Süleymanlı ve Bertiz taraflarında teşkilat çalışması yaptı ve halkı mücadeleye katılmak için ikna etmek etmeye uğraştı. Savaş başlayınca Maraş’a geldi. Fransızca bildiği için Fransızlarla görüşmeye o katıldı.
Elbistanlı Dr. Mustafa Bey, savaşın son günlerinde, ümitsizliğin baş gösterdiği günlerde savaşa karşı olan Maraşlıların zorlaması yüzünden Fransızlarla görüşüp anlaşmak istedi. Çünkü kendi sorumluğunda olan Batı ve Kuzey cephesi çökmüştü şehirde direniş ciddi bir şekilde zayıflamıştı. Bu gerçekleri nazara alarak Arslan Bey’e de ulaşamayınca Maraş lehine bir avantaj sağlarım düşüncesiyle harekete geçti. Böylece Maraş Harbi’nin en çok tartışılacak sayfalarından birini aralamış oldu.
Ermeni Eczacı Leon aracılığı ile görüşmeyi gerçekleştirmeyi düşündü. Önce onun kışla karşısında ki evine gitti. Saat 17.00 sıralarında beraberinde yirmili yaşlarda balcılık ile meşgul olan Fransız Komutan Geret ile görüşme yapmak üzere 10 Şubat günü ve elinde beyaz bayrak bulunan genç Balcıoğlu Mehmet’i de yanına alarak Amerika Koleji binasında bulunan düşman tarafına geçti. Burada ABD misyon şefi Dr. Wilson’la görüşerek Fransız generalinden randevu talep etti ve böylece generalle görüştü. Toplantıya Yarbay Thibault, Binbaşı Bernard ve Ordons ile ABD’li Dr. Wilson ve Leyman katıldılar. Ancak Fransızları gece çekileceğinden Dr. Mustafa Bey’in haberi yoktu. Onlarda bu bilgileri Dr. Mustafa Bey’e söylememişlerdi. Ertesi sabah Dr. Mustafa Bey’e verilmek üzere bir mektup bırakacaklarını söylediler. Bunun ardından Dr. Mustafa Bey ve yanında ki Balcı Mehmet oradan ayrıldılar.
Bu toplantıdan sonra ABD misyon başkanı Dr. Wilson Türkler ve Ermeniler arasında devam edebilecek olan çatışmanın durdurulabilmesi için çabalarını artırdı. Çünkü bu disiplinsiz bazı gurupların katliam yapmasından endişe ediliyordu. Bu nedenle güvenliğin Türk Jandarma ve ordu birliklerince sağlanması ricası ile Türk liderlerine hemen mesaj gönderdi.
Bu arada durumu haber alan Arslan Bey, bu görüşmenin engellenmesi için cemiyet üyelerine haber gönderdiyse de ancak geç kalmıştır. Arslan Bey, bunun bir tuzak olduğunu bilmektedir. Türk temsilcisi olarak Fransızlarla görüşme yaptıktan sonra geri dönerken, Hıncak Komitesine mensup Dr. Artin ile Eczacı LeonÇorbacıyan adlı iki Ermeni meslektaşı tarafından vurularak arkadaşı Balcıoğlu Mehmet ile birlikte şehit edilmiştir.
(ELBİSTANLI DR. MUSTAFA BEY, Fransızlarla görüşme yaptıktan sonra geri dönerken, Hıncak Komitesine mensup DR. ARTİN ile ECZACI LEON adlı Maraşlı iki Ermeni tarafından vurularak şehit edilmiştir. )
Fransız Generali Keret’in çekilme haberini Doktor Mustafa Bey’e verdiği ve bu durumun Ermenileri telaşe düşürdüğü, haberi götürmemesi için öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Doktor Mustafa Bey ile arkadaşının cenazeleri Alman Hastanesine kaldırıldı ve daha sonra KURRA EFENDİ MEZARLIĞINAdefnedildi.
Bu konu ilgili Sedar Yakar- Yaşar Alpaslan’ın hazırladığı “İstiklal Savaşında Maraş ” adlı eserde şöyle yazmaktadır.
Elbistan’dan gelmiş olan Doktor Mustafa Bey, şehrin yıkık dökük hali karşısında çok üzülmüştür. Bazı kimselerle yaptığı görüşmeleri sonucunda, bu işin barışla bitirilmesi çaresini düşünerek işgal komutanı ile görüşmek üzere Amerikalılara mektup yazmış ve bunlardan olumlu cevap aldığını beyan ederek Alman Hastanesine gideceğini söylemiştir. Doktorun bu hareketi ne kadar şahsına ait isede Fransızlar bu konuyu resmi bir müracaat şeklinde telaki eyleyecekleri tabii görülmekle Heyeti Merkeziyece Fransızlar temasına izin verilmedi. Bunun için Fransızlarla temasına izin verilmedi. Bununla beraber Doktor akşamdan sonra yanında fener taşıyan bir arkadaşı olduğu halde kendi kendine Alman Hastanesine yollanmıştır. Ancak Fransızlar Maraş’tan çekilme hareketi ile meşgul olduklarından İşgal komutanı ile görüşememiştir. Bizce de asıl görüşme nedeni İşgal Komutanı Geret’in Doktor Mustafa yazdığı mektuptur. Çünkü mektup içeri bakımından teslim maddeleri içermektedir. Bu nedenle Dr. Mustafa Bey görüşmeye gitmiş olup, ancak dönüş yolunda öldürülmüştür.
Prof.Dr.AhmetEyici bu konu ile ilgili şu notları kaleme almıştır. 10 Şubat 1920 akşamı Dr. Mustafa Bey, Amerikalı Dr.Wilson ve Fransız subaylar Alman Hastanesi’nde barış için toplandılar. Aralarında uzun müzakereler yapıldıktan sonra Albay Thibault, Dr. Mustafa’ya ateşkes şartlarını belirten bir yazı verdi. Bu arada General Querette, mahiyetindeki askerlerle birlikte Maraş’tan ayrılma hazırlıkları tamamlamaya çalışıyordu. 10 Şubat gecesi General Querette yanından dönen Dr. Mustafa Bey ile arkadaşı Amerika Hastanesi önünde Ermeniler tarafından kurşun ve süngü ile öldürüldüler. Böylece Dr. Mustafa Bey ile General Querette arasında varılan anlaşma metnini Ermeniler ele geçirdi. Dr. Mustafa’nın Ermeniler tarafından öldürülmesinin esas sebebi, onun General Querette ile ateşkes antlaşmasına varmış olmalarıydı.
Böyle bir antlaşmanın bilinmesi Türklerin moralini yükselmesine ve Ermenilerinde üzüntüye kapılmalarına neden olacaktı. Çünkü güvendikleri Fransız askerleri Ermenileri Türklerle karşı karşıya bırakacaklardı. Fransızlar, Ermenileri yanında götürmeyi istemiyorlardı. Onlara göre Ermeniler kendilerine ayak bağı oluyordu. Diğer bir ifadeyle Ermeniler yalnız bırakılıyordu.
Faydalanılan Kaynaklar:
Not: (Adil Bağdatlılat 1974 s.120)
Şubat 1920 Şevki Karabekiroğlu s.224
Milli Mücadelede Güney Cephesi: Yr.Doç.Dr.Yaşar Akbıyık 1990
Milli Mücadelenin İlk Kıvılcımı 12 Şubat -Abdurrezzak Akbaba
İstiklal Savaşında Maraş: Yaşar Alpaslan- Sedar Yakar 2008
Milli Kurtuluş Savaşının İlk Kahramanı Maraş -Cengiz Gönen emekli Tuğgeneral
Bir Kentin Hafızası Adnan Güllü Göçer yayınları 2016