Halk Takviminde Mevsim (kış- Yaz)

Halk takvimlerinin büyük çoğunluğunda yıl, kasım ve hıdrellez olmak üzere iki bölümdür. Biz bunlara kış ve yaz diyoruz. Kış mevsimi 8 Kasım da başlar, 6 Mayıs’a yani Hıdırellez gününe kadar sürer. Yaz ise 6 Mayıs (Hıdırellez günü) başlar 8 Kasım’a kadar sürer. Kış devresi 45’er günlük kasım zemheri, hamsin adlı üç ana bölüme ayrılır. Tamamı 180 gün olarak kabul edilen kış devresinin ilk 135 günü yani kasım - zemheri - hamsin aylarına “sayılı” ya da “hesaplı” adları verilmektedir. Kasım’ın 46(kırkaltın da) 40 gün anlamına gelen “Erbain”, 86 (seksenaltısın da) 50 gün anlamına gelen “Hamsin” girer ve böylece kışın en soğuk zamanları sayılan 90 (doksangün) geçmiş olurmuş.

Birde “Cemre” olayı vardır. Bazı kaynaklara göre, cemre sözcüğüyle adlandırılan sayılı günlerin, takvim klimatolojisine nasıl girdiği bilinmiyor.

Bu takvime göre yedişer gün arayla Kasım’ın 105’de (19-20 Şubat) birinci cemre, havaya. 112’nde ikinci cemre (26-27 Şubat) suya, 119’unda üçüncü cemre (5-6 Mart). Ancak Şubat’ın 29 çektiği dört yılda bir 5 Mart’ta toprağa düşer. Buna göre havanın, sonra suyun, sonra da yerin ısındığı kabul edilirmiş.

Bu devre kışın en şiddetli olduğu süredir ve insanlar tarafından uygun tedbirler almak üzere hesaplanır. Kışı tamamlayan 45 günlük bir devre daha vardır ki, bu da 21 Mart’ta başlayıp, 6 Mayıs’a kadar geçen süredir. Anadolu’da bu süreye “dokuzun dokuzu”, “april beşi”, “leylek kışı”, “oğlak kışı” gibi isimler verilir. Hatta bir deyim vardır, halk arasında bu kışlar başlayınca gündeme gelir. “Kork abrul (APRİL)'un beşinden, öküzü ayırır eşinden”

Tarım ve hayvancılıkla uğraşan kesim için bu takvim yaşamsal önem taşır. Hayvan ve bitkileri sert soğuklardan korumak için “sayılı”yı bilmek zorunludur.

HALK METEOROLOJİSİ NEDİR?

Yaşantılarında doğal etkenlere bağlı olan geleneksel yapılı toplumlarda, hava tahminleriyle ilgili kültürel miras, deneyim ve bilgi birikimi, kültürel bütün içerisinde önemli yer tutar. Bu tür toplumlar, çoğunlukla atalardan edindikleri hava tahmini yöntemlerinde çok az denilebilecek bir oranda yanılgıya düşerler. Bu türden toplumlar kendi yaşantılarında etkisini belirgin bir biçimde gördükleri doğal olayları etkinin türü ile de adlandırılmışlardır. Bunun en güzel örneğini kimi rüzgar adları verir. "Çanak gurudan", "Macuk gıran", "Moza gıran" gibi...

Değişik yörelerden değişik zaman dilimlerinde görünüp izlenebilen Güneş, Ay ve diğer yıldızlar uzun süreli gözlemlerde, hareketleri ile bir şaşmazlığın sembolü olmuşlardır. Değişik yörelerde halk gökcisimlerine değişik adlar vermiş, onlarda hayata etkin gizler aramıştır. Ülker adı verilen yıldız bunun en güzel örneğidir. Bazı yörelerde özellikle yaz aylarında ülker adı verilen yıldızın etkisiyle bitkilerin ve hayvanların zarar göreceğine inanılır. Bu etkiden korunmak için çeşitli tedbirler alınır.

Halk meteorolojisi alanında halkın bilgi ve tecrübesine örnek oluşturan başka bir olayda eyyam-ı bahur günleridir. Eyyam-ı bahur halk arasında ağustosun ilk haftası olarak kabul edilen yılın en sıcak günlerinin adıdır. Halkımız güneş ışınlarının en etkin olduğu kabul edilen bu günlerde birtakım inançlara bağlı olarak bazı uygulamaların yapılması gerektiğine inanır. Bu inanç ve uygulamalar özellikle bitkiler üzerinde yoğunlaşır.

Elbistan yöresinde insanlar, sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel hayatlarını belirleyen, hayatlarına yön veren mevsimlere, aylara, belirli günlere bazı özel isimler vermişlerdir. İnsanlar, özel isimlerle adlandırdıkları bu zaman dilimleri içerisinde yapmaları gereken faaliyetleri bilirler ve ona göre davranırlar. Örneğin “Güzlük” denilen buğday tarlaları “ Ekim ayı”nda ekilir, koçlar koyun sürüsüne “ Koç Ayı ” nda katılır.

Elbistan ve yöresinde mevsimlere verilen adlar şunlardır:

Kış : Karakış

İlkbahar : Bahar

Yaz : Yaz

Sonbahar : Güz

Aylara verilen adlar şunlardır:

Ocak : Zemheri

Şubat : Cücük ayı

Mart : Mart (Bu aydaki soğuk havaya koca karı kışı denir.)

Nisan : Nisan (Bu aydaki soğuk havaya öküzü eşinden ayıran kış denir.)

Mayıs : Mayıs

Haziran : Kiraz ayı