Toplumuzda az kullanılan ya da zamanla unutulan atasözleri vardır. Bunları dağarcıkların tozlu raflarından alıp kamuoyuna sunuyorum. Yalnız ilk önce atasözü nedir ? hatırlamakta yarar vardır.

“Atalarımızın, uzun denemelere dayanan yargılarını genel kural, bilgece düşünce ya da öğüt olarak düsturlaştıran ve kalıplaşmış biçimleri bulunan halk tarafından benimsenmiş öz sözlere atasözü denir.   “  Diye sözlükte tarif edilmektedir.

Her ulusun kendine özgü atasözleri vardır: Türk atasözleri, Fransız atasözleri, Çin atasözleri… gibi.

Bir ulusun kendine özgü atasözleri, o ulusun varlığının ve benliğinin aynası gibidir. Çünkü atasözlerinde o ulusun duygu ve düşünceleri, yaşayış biçimleri, inanışları, adetleri ve gelenekleri anlatılır. Bir başka deyişle ulusun damgasını taşıyan sözlerdir. Atasözlerini kim, nerede ne zaman söylemiştir bilinmez. Yani atasözleri toplumun tartışılmaz ortak değeridir.

Bende yöremizde önceleri çok söylenen ama günümüzde büyük kısmı unutulan atasözlerini anlatacağım.

Adım adım yer edeyim, gör sana neler edeyim

(Ne yapacağını sezdirmeden karşısındaki insanı yerinden etme çabasına girişecek olanların tehdit sözü)

Adi ata bindi ayağı yerde gezer.

( Sanki eşeğe bindi, ayağı yere sürter.)

Adımı güveç koy amma, ocak üstüne koyma

( Zor işler yapan biri olarak tanınmak isteyen fakat aslında zor işler yapmak istemeyen kişilerin yandaş arayış sözleri)

Ağa diyeyim sana, yağın bulaşsın bana

( Dalkavukluk yapan, kayrılmak istenen insanları anlatmak için söylenmiştir)

Ağzı açık ayran delisi

( Aptal aptal bakarak ortalıkta salak salak dolaştığı düşünülen insanlara gıyabında söylenen sözler)

Ağzımı yaktı aş olsa,başımı yardı taş olsa

( Zarar veren ama onu da beceremeyen insanlar için sonradan söylenen söz)

Ağzının açılmasından Omar diyeceği belliydi  

(Yapılan kötülük ardından söylenen, aslında her şeyi baştan anlayanların söylediği söz)

Akım derken bokum der

(Tutarsız olan, çelişkili konuşan, kendini övmeye çalışırken kötü yönlerini anlatan insanlar için kullanılır)

Aklımı bokuma karıştırdı

( Kafası karışan, doğruyla yanlışı ayırt edemeyen, ne yapacağını bilmeyen insanların sözü)

Aklına turp sıkayım

( Bir kişiye yanıldığını, budalaca düşündüğünü söylemek için kullanılır)

Aksayanla aksak, suya gidenle susak

( Başkaları ne yaparsa onu yapan insanlara söylenen söz)

Akşam ahıra, sabah çayıra

( Yiyip, içip yatmaktan başka bir şey yapmayan insanlara ev ahır gezme davar anlamında söylenen söz)

Akşam kavurur, sabah savurur.

( Zar zor kazandığını günü birlik harcayan, geleceği düşünmeden yaşayan kişiler için söylenmiş söz)

Akşam yezit diye öldürdüler, sabah şehit diye namazını kıldılar

(Önce acımasızca suçlayıp öldüren sonra da üzülen garipler için söylenirmiş. Günümüzde de oldukça da geçerlidir)

Al sana bir kaya nerene dayarsan daya

( Bir sorunun nasıl çözüleceğini bilmeyen ya da sorunu başkasının sırtına yükleyen bir insanın sözleri)

Alacağına şahin, vereceğine karga

(Alırken bütün gücünü kullanan, verirken bin dereden su getiren insanlar için kullanılır)

Alacağın bir iğne, çeliğinin okkasından sana ne !

(Uğraşı alanının dışında daha büyük konularla ilgilenerek abartan kimselere söylenen söz)

Al dağlardan kengeri, ver devenin ağzına

(Bedavadan işini gördüren ve haksız kazanç sağlayanlar için )

Al Allah kulunu, zapteyle delini

( Kimsenin engelleyemediği, sonunu düşünmeden korkusuzca işe bir atılan kimselerin ardından söylenen söz.)

Alavere, dalavere, Kürt Mehmet nöbete

( Bütün yükü dümen çevirerek bilgisiz ve kimsesiz kişilerin üstüne atmakla ilgili bir söz. Daha o zamandan, kim bilir ne zamandan)

Aldı haberi, gitti kabari kabari    

 ( Sevindirici bir haber alıp, gerektiğinden fazla övünerek gidenlerin ardından söylenen bir söz)

Ali kıran baş kesen

 ( Çevrede terör estiren, sorumsuzca her istediğini yapan tek kişi için söylenir)

Almazsın, satmazsın, pazarda işin ne?

( İlgi alanına girmeyen konu üstünde gereksizce duran kişilere söylenir)

Altta kalanın canı çıksın

(Herkesin başının çaresine bakmasını,güçsüz duruma düşmemesi gerektiğini söylüyor)

Ana turp, baban şalgam

( Görgü, bilgi sahibi olmayan insanların yetiştirdiği çocuklar için kullanılır)

Anası sarımsak, babası soğan

( Görgü, bilgi sahibi olmayan insanların yetiştirdiği çocuklar için kullanılır)

Anasının körpe kuzusu

( Nazlı, zor işlere, sıkıntıya gelemeyen gençlere söylenir)

Anladımsa Arap olayım

(Konuyu anlamayan insanlar, Arap olmak belirgin bir renk ayrıcalık yarattığı için olsa gerek, bu sözü kullanırlar)   

Ar namus tertemiz

( Namus ve utanma duygularından tamamen sıyrılmış)

Arabanın tekerine çomak sokmak

(Yolunda giden bir işi engellemek, için söylenen bir söz)

Arık altından, tarla bağışlamak

( Çıkar yolu göstermek, bu sözü vermek)

Aş deliye kaldı

(Durumdan yararlanacak diğerlerinin ortadan kalkmalarıyla fırsatın bir kişiye kalması)

At çalındıktan sonra, ahırın kapısını kapamak

(İş işten geçtikten sonra önlem almak)

At elin, it elin, bize ne

( Oralı olmayan, başkasının işine karışmayanların kullandığı bir söz)

Ata et, ite ot vermek

( Bir kişiye işine yaramayan bir şeyi  ya da yetkin olmadığı bir görevi vermek )

Ateş olsa cümrü kadar yer yakar

( Meydan okuma sözü. Çok güçlü olsa ne kadar zarar verebilir ki ?)

Ayranı yok içmeye tahtırevanla gider, gezmeye

(Durumuna, yoksulluğuna bakmadan gösteriş yapmaya çalışır, zenginler gibi davranmaya çalışan insanlar için söylenmiş bir söz)

 Utanma Pazar, dostluğu bozar

(Tanıdık kişiler, birbirleriyle alışveriş ederken fiyat durumunu, ödeme biçimini, belirlemeye utanırlarsa, sonunda bu durum dostlukların bozulmasına yol açar.)

  Kork aprilin beşinden, öküzü ayırır eşinden

(Şimdiki 18 Nisan gününe eskiden aprilin beşi denirdi. Gözlemler göstermiştir ki: o gün öyle bir kasırga kopar, öyle bir yağmur yağar ki,sellerin çift süren iki öküzü  birbirinden ayırarak sürükleyip götürdüğü olur. Böylesi tehlikeli doğa olaylarına karşı tedbir alınması için söylenmiş bir söz )

 Kısacası atasözleri toplumun kültür yansımasıdır.