“Tarih bir milletin hâfızasıdır; tarihini bilmeyen millet,

 hâfızasını kaybetmiş insana benzer.”  (B. Lewis)

Selçuklular zamanında Elbistan önemli gelişmeler göstermiş ve büyük vilayet olmuştur. Selçuklar döneminde Elbistan çoğu zaman Maraş’tan ayrı bir idari birimi olarak yönetilmiştir. Maraş’ı Hüsameddin Hasan’ın soyundan gelen valiler idare dereken, Elbistan genellikle Selçuklu hanedanından melikler yönetirdi. Ayrıca da bazı zamanlarda da önemli ümera tarafından yönetilirdi. Elbistan o dönemlerde bu coğrafyanın en önemli merkezi idi. Bu Elbistan emirliğin hudutlarına Maraş’tan başka Göksun, Afşin, Pertus, Dülük, Raban, Tel-Bâşir ve Derbsuk gibi şehir ve kalelerde girmekteydi.

Not. Melik kime denir? (Selçuklularda hükümdarın oğluna "melik" denmekteydi. Büyük Selçuklularda Melik küçük yaşlarda bir eyalete tayin edilirdi. Yanlarına vilayeti idare etmek üzere bilgili ve tecrübeli devlet adamları verilirdi. Selçuklularda bu kişiye "Atabeg" dendiği görülmektedir. Osmanlı'da ise "Lala" denmiştir. Selçuklularda Melikler bulundukları yerlerin hükümdarı idiler. Öldükleri zaman yerlerine oğulları geçerdi. Melikler içişlerinde diledikleri gibi hareket ederler, dışişlerinde ise Büyük Sultana tabi idiler. Kirman, Suriye ve Irak Selçukluları bu nitelikte idiler. Anadolu Selçuklularında melik tayini olmuş, fakat onların bir hükümdar gibi davranmalarına izin verilmemiştir. Özellikle I. Alaededdin Keykubat melik ve valilerin yetkilerini azaltmış, memleketi tek elden idare etmeye çalışmıştır. Veliaht İse başkente yakın bir eyaletin valiliğine getirilirdi.) Selçuklu döneminde Elbistan Selçuklu melikleri başta olmak üzere, daha sonraları başkent Konya’ya bağlanarak oradan gönderilen valiler tarafından yönetilmiştir.

Elbistan, bu gelişmesini Dulkadırli Devleti döneminde de sürdürerek Dulkadırlilere yüz yılı aşkın süre başkentlik yapmıştır. Ancak Osmanlı coğrafyasına katıldıktan bir süre sonra önemini yitirerek önce sancak(il)ve sonrada sıradan bir kaza şekline dönmüştür.

1-Emir Buldacı (1085- 1197)

Selçukluların ilk Elbistan valisi Emir Buldacı’ydı. 1085-1086 Yukarı Ceyhan Bölgesi denilen Efsus, Göksun ve Elbistan’ı Ermeni Phileretos’tan almıştır. Emir Buldacı Maraş ve Elbistan’ı birlikte fethetmiştir. I.Haçlı Seferi sırasında Elbistan Maraş’la birlikte Haçlıların eline geçti.1103’te I. Kılıç Arslan Maraş’ı Haçlıların elinden geri almıştı. Elbistan kesin olarak Selçukların eline geçtiği 1165’e kadar birçok kez bölgede bulunan devletlerarasında el değiştirdi. Haçlılar, Bizanslılar, Danişmendliler gibi devletler Elbistan’ı idare ettiler. I. Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra 1108’de Elbistan bir kez daha Haçlıların eline geçti. Bizans İmparatoru Alexios ile Antakya Haçlı Prenskepsi Bohemond arasında yapılan anlaşmayla Elbistan ve çevresi Haçlılara terk edilmişti. Bir ara tekrar Türkler tarafından alınsa da Antakya Prenskepsi Tangred 1111’de Elbistan’ı tekrar işgal etti. Kısa süre sonra Malatya Selçuklu meliki Tuğrul Arslan’ın atabeği olan İl Arslan şehri geri aldı. 1114’de Elbistan büyük deprem sonunda tahrip olmuştu. 1119 yılında Artukluların Harput kolu hükümdarı Belek Gazi Elbistan’ı almıştır. 1124 tarihinde Elbistan Danişmendlilerin eline geçmiştir. Bu tarihten 1143 yılına kadar Elbistan Danişmendlilerin elinde kalmıştır.

2-II. Kılıç Arslan

Sultan Mesud tarafından Danişmendli Aynü’Devle’nin elinde 1141-1142’de alınan Elbistan’a melik olarak atanmıştır. Burasını kendisine merkez edinmiştir. 1149’dan sonra da meliklik topraklarına Maraş’ı da dahil etmiştir. Sultan olduktan sonra bir ara Elbistan Danişmendlilerin eline geçmişti. Bunun üzerine Sultan II. Kılıç Arslan 1165’te Elbistan’ı tekrar Selçuklu topraklarına katmıştır.

3-Mugiseddin Tuğrulşah (1165-1202)

Sultan II. Kılıç Arslan, Elbistan’ı 1165’te Danişmendlilerden aldıktan sonra oğlu Mugiseddin Tuğrulşah’ı buraya vali yapmıştır. II. Kılıç Arslan’ın 1188’de devleti 11 oğlu arasında paylaştırması sırasında Tuğrulşah’a uzun yıllar valilik yaptığı Elbistan verilmiş oldu. Mugiseddin Tuğrulşah 1196’da tahtı II. Rükneddin Süleymanşah’a bırakmak zorunda kalan ağabeyi I. Gıyaseddin Keyhüsrev’i bir süre burada ağırlamıştır. Sultan II. Rükneddin Süleymanşah’ın tehditleri üzerine Mugiseddin Tuğrulşah, I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Elbistan’ı terk etmesini talep etmiştir. Bunun üzerine eski sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Elbistan’ı terk ederek Eyyubilerin elinde olan Halep’e gitmiştir. 1202’ye Elbistan’da kalan Mugiseddin Tuğrulşah, bu tarihte II. Rükneddin Süleymanşah tarafından Saltuklardan alınan Erzurum’a gönderilmiştir. Burada yeni bir Selçuklu şubesi kurulmuş ve oğlu Cihanşah 1230’a kadar burayı idare etti. Mugiseddin Tuğrulşah 37 yıl süre Elbistan’da melik olarak görev yapmıştır. Tabii Selçuklu hanedanına mensup birinin Elbistan’da görevde bulunması bu şehrin gelişip büyümesine neden olmuştur. Bundan sonrada Selçuklu hükümdarı Elbistan’ı doğrudan başkent Konya’ya bağlayarak burayı merkezden gönderilen valilerle idare etmeye başladılar.

ELBİSTAN’I YÖNETEN SELÇUKLU VALİLERİ

4- Emir Hüsameddin Yusuf (1237-1243)

II. Gıyaseddin Keyhüsrev, zamanında Elbistan Subaşılığı yapmıştır. Bu şahıs aynı zamanda Diyarbakır kuşatmasına katılmıştır. Emir Hüsameddin aynı zamanda emir-i meydan görevini de yapmaktaydı. Bu görevin ne anlama geldiği ve ne görevi yaptığı bilinmemektedir. Günümüzde Elbistan’da Emir Yusuf köyü bu emirin adından gelmektedir.

5-Emir İlyas

Konya’dan Elbistan’a gönderilen valilerden biri olup onunda adına günümüzde Afşin’e bağlı İlyas Köyü bulunmaktadır. 

6- Mübarezeddin Çavlı

Devlet en önemli adamlarından biri olan Rbu’İzz Mübarezeddin Çavlı ilk olarak çaşnigirlik (çeşnigir: Sarayın mutfağından sorumlu olup herhangi zehirlenme tehlikesine karşı sultana sunulan yiyecekleri ilk tadan kişiye verilen isimdir)  görevinde bulunmuştur. Sultan II. Gıyaseddin ‘in sultanlığının ilk zamanlarında Elbistan valiliği yapmıştır. Daha sonra I. İzzeddin Keykavus da onu 1211’de Elbistan valisi atamıştır. I. Alaeddin Keykubat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in zamanında önemli görevler üstlenmiştir. Ermenilere, Eyyubilere ve Moğollara karşı düzenlenen seferlere iştirak etmiştir. Uzun yıllar Elbistan valiliği yapmıştır. Kösedağ Savaşı sonrası beylerbeyliği makamına getirilerek Elbistan ve Malatya valisi olarak tayin edilmiştir. Maraş ve Elbistan’da pek çok eser inşa ettirmiştir. Bu eserlerden başta geleni Elbistan Ulu Camii ve Çavlı Han’dır.

7- Emir Kamareddin Kamyar

Sultan I. Alaeddin Keykubat döneminde Elbistan valiliği yapan ünlü komutanlardan biri olup devlete yararlı hizmetlerde bulunmuştur. II. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında öldürülmüştür. Elbistan – Besni arasında bulunan meşhur Kamareddin Han’ı (Derbent Ağızı)inşa ettirmiştir.

8- Emir Alameddin

1.nci İzzeddin Keykavus zamanında Elbistan valiliği yapmıştır.

9- Emir Felekeddin Halil

II. İzzeddin Keykavus ve IV Kılıç Arslan zamanlarında Elbistan valiliği yapmıştır. İki kardeş arasında ki saltanat kavgasında IV. Kılıç Arslan ‘ı desteklemiştir. Ancak II. İzzeddin Keykavus tarafından mağlup edilmiştir.

10- Emir Seyfeddin Ebu Bekir Candar

III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Elbistan valisiydi. 1277’de Sultan Baybars ‘ın Selçuklara yardım için düzenlediği sefere Emir Seyfeddin Ebu Bekir Candar ve oğlu Bedreddin Kuş’da katılmıştır. Mezarının şimdiki Jandarma Komutanlığı ve Belediye binası arasında kalan yol üzerinde idi. 1929 yılında yıkılmıştır.